Từ trang sách: Học hỏi tinh thần sáng tạo từ cha ông

Thế giới ghi nhận

Sự thật ấy được “vén màn” phần nào từ cuốn sách “Kỳ công diệu nghệ” giới thiệu 30 kỹ thuật, phát kiến công nghệ trong sản xuất, xây dựng, hàng hải, quân sự và phục vụ đời sống của người Việt trước thế kỷ XX, qua việc tổng hợp, dẫn chứng bằng nhiều nguồn sử liệu.

Trong đó, bên cạnh sự chủ động tiếp thu kỹ thuật của các nước từ rất sớm, thậm chí là đầu tiên so với các nước ở Đông Á còn có không ít phát kiến có ý nghĩa quan trọng đối với đời sống không chỉ với người Việt mà còn được thế giới ghi nhận và nể phục.

Tiêu biểu về sự tiếp thu kỹ thuật có thể kể đến thành dạng sao (star fort), tường dày đem lại những ưu thế quan trọng cho phòng thủ quân sự như xóa góc chết, chống đạn pháo xuyên, được khởi đầu từ Italia khoảng cuối thế kỷ 15 đầu thế kỷ 16. Nếu Nhật Bản, Trung Quốc chỉ có một vài thành ở cuối thế kỷ 19 sau khi đã canh tân theo phương Tây thì Việt Nam đã cập nhật từ cuối thế kỷ 18 và có nhiều thành hình sao.

Việc xây tường thành bằng gạch và đá đến triều vua Lê Tương Dực (1495 - 1516) đã có cải tiến dùng cốt bằng các thanh thép xuyên ngang đá và gạch để xây Hoàng thành Thăng Long bằng gạch đá rất dài, lại có thể triển khai các thiết kế phức tạp như cửa cống qua sông bên dưới: “Bên trên xây hoàng thành, bên dưới làm cửa cống, đập vỡ ngói và đất đá để nện, xếp đá phiến và gạch, lấy thép xuyên ngang”.

Còn ở lĩnh vực hàng hải, năm 1838, triều Nguyễn mua khí cơ thuyền (thuyền máy hơi) của phương Tây rồi dựa trên máy của thuyền này để chế tạo ra bộ máy mới có nhiều cải tiến hiệu quả.

Và thật thú vị trước những bằng chứng cho thấy ở thế kỷ 18, tại Đàng Trong đã có người Việt sang tận Hà Lan học chữa đồng hồ là Chiêu tài Tam tước Nguyễn Văn Tú người xã Đại Hào, huyện Đăng Xương, khi nhỏ học nghề chữa đồng hồ ở nước Hòa Lan (Hà Lan). Ông có thể chế các hạng đồng hồ và làm được kính thiên lí rất khéo.

Không chỉ thế, người Việt còn có các phát kiến về kỹ thuật, công nghệ với tính ứng dụng cao. Chẳng hạn, việc lọc nước bằng cát chậm: Múc nước biển dội vào thùng cát đáy có trải vải lụa trắng mới thì thu được nước ngọt để giải khát cho ba quân.

“Tại châu Âu, kỹ sư người Scotland thế kỷ 19 Robert Thom được vinh danh là cha đẻ của hệ thống lọc nước bằng cát chậm cho cấp nước đô thị. Thế nhưng, ở cách xa nửa vòng Trái đất, kỹ thuật này đã được dân gian sáng tạo và ghi trong ‘Hổ trướng khu cơ’ trước cả…”, một so sánh thú vị được tác giả đưa ra.

Nhất là, từ thế kỷ 15, Hồ Nguyên Trừng phát minh ra cốc mồi có nắp của súng sau là bộ phận thiết yếu của các loại súng tân tiến trên thế giới, gọi là chảo chớp.

Có một điều bất ngờ là, việc phổ biến và tán dương các phát kiến kỹ thuật của người Việt thường được tìm thấy từ ghi chép, hình ảnh trong tài liệu nước ngoài và luôn được đánh giá cao.

Chẳng hạn như, sách “Du hoạn kỉ văn”, Trương Thế Nam thời Tống (960 – 1279) có lưu lại việc năm 958, quốc vương Chiêm Thànhsai sứ giả cống cho nhà Hậu Chu (951 -959) ở Trung Quốc 84 tư bình Mãnh hỏa du (dầu cháy đượm). Khác với các hợp chất cháy thông thường, gặp nước thì dập tắt, mãnh hỏa du gặp nước sẽ bùng lên, có sức công phá, hủy diệt lớn.

Hay thuyền đáy đan nan: “Người ta không khỏi lấy làm lạ khi nhìn thấy những chiếc thuyền lớn dài 40 - 50 feet (12 - 15m), lượng choán nước vài tấn mà đáy được làm từ các nan tre mỏng ghép lại” (theo William P.Book Jr., Bùi Quang Trạch, “Hải thuyền thanh thư”, Hoa Kỳ, 1962).

Hướng tới người trẻ

Phỏng đoán mặt cắt đoạn thành cắt qua sông Tô Lịch do vua Lê Tương Dực xây dựng, dựa theo mô tả trong 'Đại Việt sử ký toàn thư'. Ảnh: Bình Thanh.

“Kỳ công diệu nghệ” làm nên bởi những người trẻ - Đông Nguyễn và KaoVjets Nguyejens; được họa sĩ Phan Cẩm Thượng hiệu đính, có nội dung ngắn gọn, dễ hiểu, thuyết phục bằng các nguồn sử liệu rõ ràng cùng những hình minh họa sinh động, bắt mắt mà vẫn gợi ký ức xưa.

Tác giả Đông Nguyễn cho biết, cuốn sách hoàn thành sau hơn 10 năm lên ý tưởng, tìm kiếm tư liệu đồng thời cố gắng kết hợp cả khảo cứu trình độ công nghệ trong khu vực, thế giới lúc đó để có thể đưa ra lập luận, từ đó xây dựng hình ảnh, phỏng đoán gần nhất với những tư liệu thu gom được.

“Quá trình này đòi hỏi mất nhiều thời gian, tâm trívậy nhưng, chúng tôi vẫn hào hứng, phấn khích vì trong quá trình làm, được trao đổi với nhiều nhà nghiên cứu gạo cội từ đó mở mang tầm mắt. Ngoài ra, chúng tôi luôn chờ đón trao đổi từ độc giả để có thể gợi mở cho người muốn tìm hiểu sâu hơn về kỹ thuật, công nghệ của người xưa”, anh chia sẻ.

Họa sĩ KaoVjets Nguyejens là người Latvia, gốc Việt thì nói về việc anh chọn màu sặc sỡ nhưng vẫn có chút trầm, là để hướng đến giới trẻ. “Từ trước đến nay ít có sách minh họa về các kiến thức khoa học kỹ thuật, thường sẽ nghĩ đấy là sách hàn lâm, các bạn trẻ khó tiếp cận.

“Kỳ công diệu nghệ” là cuốn được minh họa một cách đơn giản, không chú thích quá nhiều mà vẫn đầy đủ thông tin để độc giả trẻ dễ tiếp cận. Qua đây, chúng tôi mong góp phần tạo động lực cho người trẻ thêm yêu văn hóa lịch sử Việt Nam. Hy vọng trong tương lai người trẻ có thể tự tin và hiểu rằng vẫn có nhiều cách truyền tải văn hóa lịch sử Việt Nam đến với người đọc”, KaoVjets nhấn mạnh.