Sửa đổi Hiến pháp 2013: Trí thức nhấn mạnh chiều sâu cải cách từ những thay đổi nhỏ

TSKH. Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phát biểu tại Hội thảo - Ảnh: VGP/Thu Giang

Ngày 20/5, tại Hà Nội, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam tổ chức Hội thảo "Góp ý dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 và dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo".

Hội thảo thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học, chuyên gia, đặc biệt là đối với nội dung sửa đổi Hiến pháp – một văn kiện có ý nghĩa đặc biệt quan trọng với thể chế chính trị và đời sống xã hội của đất nước.

Phát biểu tại Hội thảo, TSKH. Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam nhấn mạnh việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp xuất phát từ yêu cầu cấp thiết của thực tiễn, nhằm thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng đã được xác định tại Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII.

Theo đó, Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 của Trung ương đã thống nhất chủ trương sửa đổi Hiến pháp nhằm phục vụ việc sắp xếp tổ chức bộ máy hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển trong tình hình mới.

Tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội đang xem xét, cho ý kiến và sẽ thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013. Nội dung sửa đổi chủ yếu tập trung vào quy định về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và chính quyền địa phương. 

Theo bà Bùi Kim Tuyến, Trưởng Ban Tư vấn, Phản biện (Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam), việc lấy ý kiến rộng rãi của các ngành, các cấp và Nhân dân nhằm phát huy quyền làm chủ, trí tuệ, tâm huyết và sự đồng thuận trong toàn dân, bảo đảm Hiến pháp phản ánh đúng ý chí, nguyện vọng của Nhân dân.

Với trách nhiệm là tổ chức đại diện cho đội ngũ trí thức, Liên hiệp Hội Việt Nam đã tích cực tổ chức lấy ý kiến góp ý cho dự thảo sửa đổi Hiến pháp bằng nhiều hình thức.

Dù phạm vi sửa đổi không lớn, nhưng mang ý nghĩa sâu sắc trong việc hiện thực hóa các mô hình tổ chức mới như chính quyền địa phương hai cấp, tổ chức lại các đơn vị hành chính, sắp xếp các tổ chức chính trị - xã hội theo hướng tinh gọn.

Hội thảo "Góp ý dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 và dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo" - Ảnh: VGP/Thu Giang

Đề nghị thay từ "trực thuộc"

Góp ý vào các nội dung cụ thể, bà Tuyến cho biết, một trong những điểm được nhiều trí thức trong Liên Hiệp hội góp ý là việc bổ sung nội dung (5 tổ chức Thanh, Nông, Công phụ, Cựu Chiến binh) là các tổ chức chính trị xã hội "trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam", nên cân nhắc khi sử dụng từ "trực thuộc".

Bởi theo Từ điển tiếng Việt, "trực thuộc "nghĩa là "chịu sự lãnh đạo trực tiếp của một cấp nào đó". Theo nghĩa này thì sẽ mâu thuẫn với bản chất của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là "tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu" quy định tại Khoản 1 Điều này.

Do đó, Liên hiệp Hội Việt Nam đề nghị thay từ "trực thuộc" bằng cụm từ "là thành viên nòng cốt" để vừa bảo đảm thực hiện chủ trương "sắp xếp các tổ chức chính trị - xã hội, các hội quần chúng được Đảng và Nhà nước giao nhiệm vụ vào Mặt trận Tổ quốc Việt Nam" tại Nghị quyết số 60-NQ/TW, vừa không mâu thuẫn với Khoản 1.

Đối với việc quy định các đơn vị hành chính gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, nhiều ý kiến đề nghị nghiên cứu bổ sung "đơn vị hành chính tương đương" để tăng quyền chủ động của Quốc hội và các cơ quan trong quá trình triển khai thực hiện. Đồng thời, nên quy định cụ thể hơn các cấp chính quyền địa phương ngay trong Hiến pháp để không phải chờ Quốc hội quy định.

Bên cạnh đó, dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung Hiến pháp bỏ cụm từ "Chánh án Toà án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân" với lý do thực hiện chủ trương của Đảng về tinh gọn bộ máy, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện sẽ không còn mà thay thế bằng các Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân khu vực nên sẽ không có Hội đồng nhân dân ngang cấp để thực hiện quyền chất vấn.

Tuy nhiên, theo Nghị quyết số 60-NQ/TW: "Toà án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân có 3 cấp: Toà án nhân dân và Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, cấp tỉnh, cấp khu vực". Theo Khoản 1 Điều 80 Hiến pháp năm 2013, đại biểu Quốc hội vẫn có quyền chất vấn Toà án nhân dân và Viện Kiểm sát nhân dân tối cao.

Nếu quy định như dự thảo thì sẽ không có cơ quan nào chất vấn Toà án nhân dân và Viện Kiểm sát nhân dân cấp tỉnh mặc dù vẫn có Hội đồng Nhân dân cùng cấp. 

Vì vậy, nhiều ý kiến đề nghị không bỏ cụm từ "Chánh án Toà án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân" để Hội đồng Nhân dân cấp tỉnh vẫn có quyền chất vấn và nghiên cứu bổ sung quy định phù hợp để Chánh án Toà án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân khu vực vẫn được chất vấn bởi cấp Hội đồng Nhân dân phù hợp.

Nêu ý kiến góp ý, TS. Phạm Văn Tân, nguyên Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam cho rằng, trong thực tiễn, các tổ chức của tầng lớp (đội ngũ) doanh nhân chưa có tổ chức nào là thành viên của MTTQ Việt Nam làm cho tính chất "liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện" của MTTQ Việt Nam cũng chưa thật sự hoàn chỉnh. Do đó, ông Tân đề nghị các cơ quan chức năng nghiên cứu, xem xét và bổ sung thêm các quy định cụ thể liên quan đến nội dung này.

Ông Đặng Đình Luyến, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, đề nghị không nên ghi tên cụ thể các tổ chức chính trị - xã hội như tại Điều 9 của Hiến pháp, vì trong tương lai có thể có thêm tổ chức khác được nâng lên thành tổ chức chính trị - xã hội; hơn nữa hiện nay các Bộ, cơ quan ngang Bộ, các Ủy ban của Quốc hội cũng không được ghi tên cụ thể trọng Hiến pháp.

Liên quan đến Khoản 1 Điều 110 của Hiến pháp được sửa đổi, bổ sung như sau: "Các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương", ông Luyến cho rằng cần quy định cụ thể về các đơn vị hành chính dưới cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương là các đơn vị hành chính nào để tránh cách hiểu mơ hồ. 

Ông dẫn lại các bản Hiến pháp từ 1946 đến nay đều quy định cụ thể các cấp, các loại đơn vị hành chính địa phương. Việc quy định rõ các đơn vị hành chính địa phương trong Hiến pháp có một ý nghĩa to lớn, thể hiện tính công khai, minh bạch của Hiến pháp và khi Hiến pháp có hiệu lực là thực hiện được ngay.

Thu Giang

Tham khảo thêm

Tham khảo thêm

Các tỉnh ĐBSCL lấy ý kiến về dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 2013

Tham khảo thêm

Tham khảo thêm

Sửa đổi Hiến pháp 2013: Đòn bẩy thể chế cho phát triển kinh tế-xã hội và khu vực tư nhân