Bộ Xây dựng đang hoàn thiện dự thảo Nghị quyết của Quốc hội nhằm thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù để thúc đẩy đầu tư phát triển hệ thống đường sắt. Dự thảo bao gồm 19 nhóm chính sách, dự kiến trình Quốc hội xem xét tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV vào đầu tháng 5, với mục tiêu tạo bước đột phá trong triển khai các dự án đường sắt quốc gia và đô thị.
Theo Bộ Xây dựng, trước đây Quốc hội đã ban hành hai nghị quyết về chủ trương đầu tư các tuyến đường sắt trọng điểm như cao tốc Bắc – Nam, Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng, cùng một nghị quyết thí điểm cơ chế đặc thù cho đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM. Tuy nhiên, trong bối cảnh nhiều địa phương đang quy hoạch xây mới các tuyến đường sắt liên vùng và đô thị, cùng với việc một số tỉnh sắp sáp nhập như TP.HCM với Bà Rịa – Vũng Tàu và Bình Dương, các tuyến metro phải điều chỉnh hướng tuyến hoặc đề xuất tuyến mới để phù hợp với quy hoạch.
Bên cạnh đó, các dự án đường sắt thời gian qua đối mặt nhiều khó khăn như huy động vốn, thủ tục đầu tư, giải phóng mặt bằng, chuyển giao công nghệ và phát triển công nghiệp phụ trợ. Do đó, Bộ Xây dựng đề xuất một nghị quyết tổng thể, thay thế các nghị quyết riêng lẻ trước đây, nhằm đẩy nhanh tiến độ thực hiện.
Ảnh minh hoạ
Dự thảo đề xuất nhiều chính sách mới, trong đó trao quyền cho Thủ tướng quyết định huy động đa dạng nguồn vốn như trái phiếu Chính phủ, vốn ODA, vay ưu đãi nước ngoài và nguồn tăng thu – tiết kiệm chi ngân sách. Các địa phương được phép khai thác quỹ đất phụ cận ga đường sắt quốc gia và phát triển đô thị theo mô hình TOD (giao thông định hướng phát triển) để tạo nguồn vốn tái đầu tư.
Đặc biệt, các dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD sẽ được miễn lập, thẩm định và quyết định chủ trương đầu tư theo quy định pháp luật hiện hành. Chủ đầu tư cũng được phép chỉ định thầu đối với các gói tư vấn, cung cấp thiết bị, xây lắp, và chỉ định nhà đầu tư cho các dự án xây dựng đường sắt, tổ hợp công nghiệp hoặc chuyển giao công nghệ.
Một điểm nhấn trong dự thảo là việc cho phép áp dụng hệ thống định mức, đơn giá, suất đầu tư từ các tổ chức trong và ngoài nước, đồng thời tham khảo suất đầu tư từ các dự án tương tự trên thế giới, quy đổi về thời điểm tính toán. Bộ Xây dựng kỳ vọng chính sách này sẽ tháo gỡ khó khăn do công nghệ đường sắt phức tạp và các tiêu chuẩn, quy chuẩn trong nước còn thiếu hoặc chưa phù hợp. Về công tác bồi thường, tái định cư, dự thảo phân định rõ trách nhiệm: Tập đoàn Điện lực Việt Nam chịu trách nhiệm di dời hạ tầng điện từ 110kV trở lên, còn UBND tỉnh được phép thực hiện trước công tác tái định cư và áp dụng chỉ định thầu cho các gói thầu thu hồi đất.
Để hỗ trợ tự chủ công nghệ, dự thảo đưa ra chính sách ưu đãi cho các tổ chức, cá nhân tham gia nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đào tạo nhân lực đường sắt. Với các gói thầu quốc tế, nhà thầu phải cam kết chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực cho phía Việt Nam nhằm làm chủ quản lý, vận hành và bảo trì. Quá trình lựa chọn nhà đầu tư và gói thầu quan trọng sẽ có sự giám sát của đại diện Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính, Thanh tra Chính phủ và Kiểm toán Nhà nước, đảm bảo tính minh bạch và chặt chẽ.